Struggle

ण वि ता अहमेव लुप्पइ, लुप्पंति लोगंसि पाणिणो ।

 

एवं सहिएऽहिपासए, अणिहे से पुट्ठोऽहियासए ॥

 

Shree Suyagadang Sutra, Adhyayan 2, Uddeshak – 1, Gatha

English     |     हिन्दी     |    ગુજરાતી

Meaning:

In everyone’s life there are problems, difficulties, sorrows, ups and downs, bearings, struggle, hardships, calamities, pain that come and go. A learned seeker should look at it with a view that I am not the only one facing problems, there are many beings like me who endure difficulties. This way of thinking shall help them to stay away from anger, liking- disliking, attachments etc while going through difficult times and face the situation with equanimity.

Interpretation:

When the heartbeat stops, it brings a full stop to one’s life. The up and down waves seen in your electrocardiogram proves that you’re alive. Similarly, the ups and downs, obstacles and difficulties becomes the cause of our progress or regress.

In reality, every hardship we face is a reflection of our past actions. And that is why, we cannot stop the problems, but how can we change our outlook and make these problems a stepping stone for our welfare. Revealing the secret Bhagwan Mahavir has explained, “ When there are difficult times in front of us, never loose heart. Instead, change your view and think, that i am not the only one enduring this problem. Many beings in this world have to bear such hardships. And so, I don’t have to slip into anger, liking- disliking, attachment of worldly matters but live through it with equanimity.

Giving us a scientific solution, Bhagwan Mahavir further explains, when a person thinks about other beings while going through tough times, there is a realisation of how minor our problems are. This might not solve our problems but gives us the strength to tackle them. Yes, we all have sorrows and each one of us have to face it, but brave is the one who does not express any anger, but accepts the fact and experiences inner peace even during these times. Weak people get repulsive through their emotions, words or actions. The repulsive behaviour might get him out of the trouble but at the cost of his inner contentment.

The one who endures pain with helplessness is not able to shed karma whereas the one who accepts it willingly , shed his karmas by experiencing true satisfaction.

Life is not about running from problems but about having a deeper understanding of how we can overcome it is the essence of Jinaagam.

भावार्थ:

ज्ञान आदि से सम्पन्न साधक इस प्रकार विचार करे की परिषह से मात्र मैं ही पीड़ित हो रहा हूँ ऐसा नहीं है परंतु संसार में दूसरे प्राणी भी ऐसे कष्टों से पीड़ित है। इस प्रकार विचार करके जब परिषह का स्पर्श हो तब वह क्रोध ,राग द्वेष, मोह आदि से रहित होकर उन परिषह को समभावपूर्वक सहन कर सकता है।

विवेचन:

व्यक्ति की धड़कन जब थम जाती है, तब उसकी जीवंतता पर पूर्ण विराम लग जाता है। उसकी धड़कन के graph में दिखाई देते उतार-चढ़ाव उसकी जीवंतता को निश्चित करते है। वैसे ही जीवन में आते उतार-चढ़ाव, कष्ट और परिषह ही हमारी अवगति और प्रगति का कारण बनते हैं। वास्तव में हर एक कष्ट हमारे past की action का reflection होता है। इसलिए हम कष्ट को तो आने से नहीं रोक सकते, लेकिन उस कष्ट को कैसे कल्याण का कारण बना सकते है, इस रहस्य को उजागर करते हुए भगवान महावीर ने बताया की,” जब कष्ट हमारे सामने आएं तब हम मन से कमजोर ना हो जाएं। उसके हेतु ऐसा चिंतन करे की जो कष्ट मेरे सामने आए है, उससे एक मात्र मैं ही पीड़ा का अनुभव कर रहा हूँ ऐसा नहीं है, किंतु संसार में ऐसे कई जीव है जो इस प्रकार के कष्टों से पीडित है। इसलिए मुझे इन कष्टों के स्पर्श से क्रोध,राग-द्वेष, मोह आदि से वश नहीं होना है लेकिन समभावपूर्वक उन्हें सहना है ।भगवान महावीर मनोवैज्ञानिक मार्गदर्शन देते हुए कहते है कि जब कोई  व्यक्ति कष्टों को सहन करते हुए अन्य जीवों की अनुप्रेक्षा करता है, तब उसे स्वयं का दुःख अल्प लगने लगता है, इस चिंतन से कष्ट कम नहीं होते पर कष्ट को सहने का मनोबल प्राप्त होता है। हां,कष्ट तो हम सबके जीवन में आते हैं और सामने आ खड़े कष्टों का सामना हर एक को करना ही पड़ता है। जो वीर होता है वह कष्टों का सामना करते समय क्रोध रूप प्रतिकार नहीं करते हुए उसका स्वीकार करके मुश्किल के समय में भी आंतरिक प्रसन्नता को पाता है। लेकिन जो weak होता है वो कष्टों के सामने मन-वचन-काया से प्रतिकार करता है, प्रतिकार करके शायद वह उस मुश्किलीं से बाहर तो आ सकता है लेकिन अपनी प्रसन्नता को खो देता है।

जो कष्ट को लाचारी से सहता है, वह उस कष्ट का प्रतिकार करके कर्म निर्जरा नहीं कर पाता। लेकिन जो समभाव पूर्वक कष्ट को सहता है वह कष्ट में भी आंतरिक प्रसन्नता से कर्म की निर्जरा रूप फल को प्राप्त कर लेता है।

जीवन में कष्ट को नष्ट करने का नहीं लेकिन कष्ट को सम्यक् समझ से अस्त करने का समाधान देना ही जिनागम सार है।

ભાવાર્થ:

જ્ઞાન આદિથી સંપન્ન સાધક એવા પ્રકારે વિચાર કરે કે, પરિષહોના કારણે માત્ર હું પીડિત થઈ રહ્યો છું એવું નથી. પરંતુ સંસારના અન્ય જીવો પણ આવા કષ્ટોથી પીડાઈ રહ્યાં છે. આવા પ્રકારે વિચાર કરીને જ્યારે પરિષહોની સ્પર્શના થાય ત્યારે તે ક્રોધ, રાગ, દ્વેષ,  મોહ આદિ ભાવોથી રહિત થઈને આવેલાં પરિષહોને સમભાવપૂર્વક સહન કરે.

વિવેચન:

વ્યક્તિના ધબકારા જ્યારે થંભી જાય છે ત્યારે તેની જીવંતતા પર પૂર્ણવિરામ લાગી જતું હોય છે. એના ધબકારાના graph માં દેખાતાં ઉતાર-ચઢાવ જેવી રીતે તેની જીવંતતાને નિશ્ચિત કરતાં હોય એમ, જીવનમાં આવતાં ઉતાર-ચઢાવ, કષ્ટ, પરિષહો, સંઘર્ષ, વેદના અને વિપદા જ આપણી દુર્ગતિ અને પ્રગતિનું કારણ બનતાં હોય છે. વાસ્તવિકતામાં દરેક કષ્ટ આપણી જ past ની action નું reaction હોય છે.  માટે જ આપણે કષ્ટોને આવતાં રોકી નથી શકતાં પરંતુ તે કષ્ટોને કેવી રીતે કલ્યાણનું કારણ બનાવી શકીએ તે રહસ્યને ઉજાગર કરતાં ભગવાન મહાવીર કહે છે કે, જે કષ્ટો મારી સમક્ષ આવ્યાં છે તેના કારણે માત્ર હું જ પીડાનો અનુભવ કરી રહ્યો છું એવું નથી. પરંતુ સંસારમાં એવા અનેક જીવો છે જે આવા પ્રકારના કષ્ટોથી પીડાઈ રહ્યાં છે. માટે આ કષ્ટોના સ્પર્શના કારણે મારે ક્રોધ કે રાગ-દ્વેષ, મોહ આદિને વશ નથી થવું. પરંતુ સમભાવે તે કષ્ટોને સહન કરવા છે. જ્યારે તે વ્યક્તિ કષ્ટોને સહન કરતાં-કરતાં અન્ય જીવોની અનુપ્રેક્ષા કરે છે,  ત્યારે તેને સ્વયંનું દુઃખ અલ્પ અનુભવાય ને કષ્ટોને સહન કરવાનું સામર્થ્ય પ્રાપ્ત થાય છે.

કષ્ટોને જે લાચારીથી સહન કરે છે, તે કષ્ટોને પ્રતિકાર કરીને કર્મોની નિર્જરા નથી કરી શકતાં. પરંતુ જે સમભાવપૂર્વક કષ્ટોને સહન કરે છે તે કષ્ટોની વચ્ચે પણ આંતરિક પ્રસન્નતા સાથે કર્મની નિર્જરા રુપ ફળની પ્રાપ્તિ કરે છે.

જીવનમાં કષ્ટને નષ્ટ ન કરતાં, કષ્ટને સમ્યક્ સમજ સાથે અસ્ત કરવાનું સમાધાન આપવું તે જ જિનાગમ સાર છે.